იბტისამე ლაჩგარი, რომელიც უფრო ბეტი ლაჩგარის სახელით არის ცნობილი, პოლიციამ გასულ კვირას სოციალურ ქსელებში ფოტოს გამოქვეყნებისთვის დააკავა. ფემინისტი აქტივისტი ამ ფოტოზე პოზირებს მაისურით, რომელსაც არაბულ და ინგლისურ ენებზე აწერია: „ალაჰი ლესბოსელია“.
სასამართლოს პირველ სხდომაზე, რომელიც ოთხშაბათს, მისი დაკავებიდან 24 საათზე ნაკლებ დროში გაიმართა, დაცვამ პროცესის გადადება მოითხოვა. ფემინისტური მოძრაობის აქტივისტს, რომელიც სამშაბათიდან, 12 აგვისტოდან არის დაკავებული, 5 წლით თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება.
გამოქვეყნებულ ფოტოს თან ახლდა ტექსტი, რომელიც ისლამს, „როგორც ნებისმიერ სხვა რელიგიურ იდეოლოგიას“, ახასიათებს, როგორც “ფაშისტურს, ფალოკრატიულს (სოციალური ან კულტურული სისტემა, რომელშიც დომინირებს მამაკაცის ძალაუფლება, ავტორიტეტი და ღირებულებები – რედ.) და ქალთმოძულეს“.
მაროკოს სისხლის სამართლის კოდექსის 267-5 მუხლი, რომლითაც აქტივისტს დევნიან, ითვალისწინებს ექვსი თვიდან ორ წლამდე ვადით თავისუფლების აღკვეთას „ნებისმიერი პირისთვის, ვინც ძირს უთხრის მუსლიმურ რელიგიას“. სასჯელი შეიძლება გაიზარდოს ხუთ წლამდე თავისუფლების აღკვეთით, თუ დანაშაული ჩადენილია საჯაროდ, „მათ შორის, ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით“.
50 წლის კლინიკური ფსიქოლოგი, ბეტი ლაჩგარი ფართოდ არის ცნობილი მაროკოში პიროვნული თავისუფლების ერთგულების გამო. იბტისამ ლაჩგარის აქტივიზმი წარსულში არაერთხელ გამხდარა ხელისუფლების წარმომადგენლებთან მისი დაპირისპირების მიზეზი, მაგრამ საქმე სამართლებრივ დევნამდე არასოდეს მისულა.
მისი საქმიანობა ფართოდ გაშუქდა მედიაში 2009 წელს, როდესაც ჟურნალისტ ზინებ ელ-რაზუისთან ერთად დააარსა MALI (Mouvement alternatif pour les libertés individuelles) – „ალტერნატიული მოძრაობა ინდივიდუალური თავისუფლებებისთვის“, რომელიც ინდივიდუალური თავისუფლებების კოლექტიური გზით დაცვას ისახავდა მიზნად. MALI-ს ამოცანაა გააუქმოს მაროკოს რამდენიმე კანონი, რომლებიც ადამიანის თავისუფლების შემზღუდველად მიიჩნევა, მათ შორის – აბორტის აკრძალვა, ღვთის გმობა და სისხლის სამართლის სასჯელი რამადანის დროს მარხვის საჯაროდ დაუცველობისთვის.
ამასთან დაკავშირებით, 2009 წელს MALI-მ სცადა აქციის ჩატარება, რასაც დიდი გამოხმაურება ჰქონდა. 2012 წელს მან მონაწილეობა მიიღო ნიდერლანდური გემის ბლოკირებაში, რათა მაროკოელ ქალებს ხომალდის ბორტზე აბორტის გაკეთების შესაძლებლობა მისცემოდათ. ბეტი ლაჩგარი ასევე ეწინააღმდეგებოდა ქალის სხეულის კომერციალიზაციას და ძალ-ღონეს არ იშურებდა პროსტიტუციისა და პორნოფილმების ინდუსტრიასთან ბრძოლაში.
MALI-ს ერთ-ერთი მხარდამჭერი ასე ახასიათებს ბეტის: „ის ამ მოძრაობაში იმისთვის არის, რომ გადაჭრით იმოქმედოს, აამაღლოს ცნობიერება და წინსვლა უზრუნველყოს. ის მიზანდასახული ქალია და თავის ღირებულებებთან სრულ შესაბამისობაშია“.
ძალიან შეშფოთებული ახლობლები
ბეტის ახლო მეგობარი ამბობს, რომ ფემინისტი აქტივისტის წინააღმდეგ საქმის აღძვრა ძალიან აწუხებს. მით უმეტეს, რომ ამ ეტაპზე საზოგადოების მხარდაჭერა ნაკლებია: „ამ ეტაპზე საქმე წინ ვერ მიდის, არანაირი რეალური რეაქცია არ არის“. ის და მისი ახლობლები ბეტის ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე ნერვიულობენ და იმედოვნებენ, რომ „თუ დევნის შეწყდება, მას, სულ მცირე, წინასწარი გათავისუფლების შესაძლებლობა მაინც მიეცემა, რასაც ყველაზე მეტად ვისურვებდით“.
ოთხშაბათს, ბეტი ლაშგარის ადვოკატმა, ნაიმა ეკგელაფმა, სხვა საკითხებთან ერთად, მისი კლიენტის ჯანმრთელობის პრობლემებზეც ისაუბრა და აღნიშნა, რომ მისი უკეთ დაცვის მიზნით, პროცესის გადადება, ასევე მისი კლიენტის წინასწარი გათავისუფლება მოითხოვა. სასამართლოს ამ საკითხზე გადაწყვეტილება ჯერ არ მიუღია.
ღვთის გმობა: ტაბუ და დანაშაული
ბეტი ლაჩგარის ქმედებები მაროკოში უამრავ კამათს იწვევს. საზოგადოებაში, რომელშიც ღრმად არის ფესვგადგმული მუსლიმური ტრადიციები, ბეტის შოკისმომგვრელი გზავნილები ზოგს აბრაზებს და აღიზიანებს. ამით ხომ არ აიხსნება ის ფრთხილი რეაქცია ბეტის დაკავებაზე, როგორითაც მასთან დაახლოებული ადამიანები საუბრობენ?
ჟურნალისტი და მაროკოს საზოგადოებრივი ცხოვრების ექსპერტი, ომარ ბრუქსი კარგად იცნობს ბეტი ლაჩგარს, ისევე როგორც ქვეყანაში სიტყვის თავისუფლებისთვის მებრძოლ ბევრ სხვა ადამიანს. „ის სწორედ იმით არის ცნობილი, რომ კამპანიას საკმაოდ თავისებურად აწარმოებს. რასაც ის აკეთებს, აქ, მაროკოში, პროვოკაციად ითვლება. თქვენ ვერ წარმოვიდგენთ ასეთი ქმედებების მიმართ მტრობის მასშტაბებსა და სისასტიკეს […] მაროკოელების უმეტესობა, – და ეს უმრავლესობაა, გვინდა თუ არა ეს, – თავს შეურაცხყოფილად გრძნობს“, – განმარტავს ის.
მაროკოს მსგავს საზოგადოებაში ძალიან რთულია ამ თემაზე ასე, უხეში ფორმით საუბარი
მაროკოში, დასძენს ომარ ბრუქსი, არსებობს სამი პრაქტიკულად ხელშეუხებელი ტაბუ: „მონარქია, მუსლიმური რელიგია და ის, რასაც ჩვენ ტერიტორიულ მთლიანობას ვუწოდებთ. და ახლა სწორედ ამის მომსწრენი ვართ. საუბარია მკრეხელობაზე“.
ომარ ბრუქსის შეფასებით, მემარცხენე, სეკულარული და თავისუფალი შეხედულებების აქტივისტები ამ საკითხს სხვაგვარად უყურებენ: „მათ მიაჩნიათ, ბეტის ცუდი არაფერი ჩაუდენია, რადგან მკრეხელობას, ღვთის გმობას სიტყვის თავისუფლების ნაწილად მიიჩნევენ და აცხადებენ, რომ ამაზე ასე უხეში ფორმით საუბარი მაროკოს მსგავს საზოგადოებაში ძალიან რთულია“. ამ აქტივისტებს ეშინიათ, ის ადამიანებიც არ დაკარგონ, რომლებიც მათ მოთხოვნებს თანაუგრძნობენ.
ასოციაციის ყოფილი პრეზიდენტის და მაროკოში ადამიანის უფლებებისთვის ბრძოლის ერთ-ერთი წამყვანი ფიგურის, ჰადიჯა რიადის აზრით, მაროკოს საზოგადოებას შემწყნარებლობა აკლია, რადგან „დემოკრატიისა და სიტყვის თავისუფლების სფეროში ქვეყანაში განათლების დაბალი დონეა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე აკრძალულ თემებს ეხება. ეს არ ეხება მხოლოდ რელიგიას, სხვა აკრძალული თემებიც არსებობს. ასე რომ, საზოგადოება არ არის მზად, მსგავსი იდეები მოისმინოს და მიიღოს“.
გამოწვევა მაროკოს ხელისუფლებისთვის
საჯარო მხარდაჭერის გამოხატვის ერთ-ერთი იშვიათი მაგალითია კლინიკური ფსიქოლოგი და ფემინისტური მოძრაობის აქტივისტი, რიმ აკრაჩე. ის მაროკოში ქალთა უფლებების დაცვის რამდენიმე ასოციაციის მხარდამჭერია. აკრაჩესთვის შოკი იყო ის, რომ ბეტი ლაჩგარი პოლიციის განყოფილებაში გადაიყვანეს: „ის სამი დღე იტანჯებოდა და მასთან ერთად ჩვენც ვიტანჯებოდით, გაუპატიურებითა და სიკვდილით დასჯის არაერთი მუქარის, შეურაცხყოფის გამო. თუმცა, ჩვენ ბეტის მხარდამჭერი ბევრი შეტყობინებაც მივიღეთ“.
რიმი მიიჩნევს, რომ ბეტი ლაჩგარი დიდი ხანია მიზანში ჰყავთ ამოღებული. ამის დასტურია მოვლენების თანმიმდევრობა, რამაც მისი დაპატიმრება გამოიწვია. ფოტო, რომლის გამოც მაროკოელი ფემინისტი დააკავეს, ბეტი ლაჩგარმა პირველად მაისში გამოაქვეყნა, ივლისის ბოლოს კი ეს ფოტო მესამე მხარემ ხელახლა გამოაქვეყნა. „ეს ყველაფერი სოციალურ ქსელებში დაიწყო, სადაც ეს ფოტო ხელახლა გამოქვეყნდა, რომელიც მას მაროკოში არ გადაუღია. და ეს გააკეთეს იმ ადამიანებმა, რომლებიც სოციალურ ქსელებში, X პლატფორმაზე კარგად არიან ცნობილები. ფოტოზე ეროვნული საგამოძიებო სამსახურის (DGSN) მონიშვნით, მათ სურდათ ბეტის დაგმობა, რათა DGSN-ს „თავისი საქმე გაეკეთებინა“. სწორედ მაშინ დაატყდა თავს მას კატასტროფული შეტყობინებებისა და კომენტარების ნამდვილი ზვავი“.
პუბლიკაციამ სოციალურ ქსელებში დიდი რეაქცია გამოიწვია: მისი დაპატიმრების მოწოდებებიდან დაწყებული და გაუპატიურებისა და ჩაქოლვის მუქარებით დამთავრებული.
რიმ აკრაჩე ასევე ხაზს უსვამს სასამართლო სარჩელის სისასტიკეს. „ბეტი ამ საქმით უკვე რამდენიმე წელია დაკავებული. ის რადიკალი აქტივისტია, ის ამით არის ცნობილი. მაგრამ მის ქმედებაზე ასეთი სწრაფი რეაგირება არასოდეს მომხდარა“. როგორც ის განმარტავს, მსგავსი სამიზნე მეტი აქამდე არასდროს ყოფილა: „სწორედ აქედან ჩანს, რომ რეპრესიები, ფაქტობრივად, ძალიან თვითნებურად ხორციელდება, რადგან მას ყოველთვის ჰქონდა ქმედებები, რომლებსაც ჩვენ ყოველთვის არ ვეთანხმებოდით და რომლებიც, რა თქმა უნდა, შეიძლება კრიტიკას ექვემდებარებოდა“.
ჟურნალისტი ომარ ბრუქსი ამ სასწრაფოდ ჩანიშნულ და მკაცრ სასამართლო პროცესში მაროკოში პოლიტიკური ძალაუფლებისთვის ბრძოლის გამოვლინებას ხედავს. მისი განმარტებით, მაროკოში რელიგიური ველი მონოპოლიზებულია მეფის მიერ, რომელიც მორწმუნეთა მთავარსარდლად ითვლება და თუ ის ამ ხმაურიან საქმეზე რაიმე ზომებს არ მიიღებს, სხვა მიმდინარეობები, სავარაუდოდ, მომგებიან პოზიციაში აღმოჩნდებიან. იმ მიმდინარეობებს, რომლებიც ასევე აქვთ პრეტენზია მონარქიის რელიგიურ ველზე, წარმოადგენენ ისლამისტები, აგრეთვე ისეთი პარტიები, როგორიცაა PJD („პარტია სამართლიანობისა და განვითარებისთვის“) ან ადუ ელ-იჰსანი“.
ადამიანის ყველა უფლების დაცვა
ოთხშაბათს გამართულ ბეტი ლაჩგარის პირველ სასამართლო სხდომას ადამიანის უფლებათა დაცვის მაროკოს ასოციაციის პრეზიდენტი დაესწრო. „მსგავსი მხარდაჭერა სრულიად ნორმალურია, რადგან საქმე სიტყვის თავისუფლებას ეხება“, – ამბობს ასოციაციის ყოფილი პრეზიდენტი და მაროკოს უფლებადამცველი მოძრაობის ერთ-ერთი წამყვანი ფიგურა, ხადიჯა რიადი.
მისივე შეფასებით, აზრის გამოხატვის თავისუფლებასაც აქვს საზღვრები, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო კონვენციებშიც კი, მაგრამ ეს საზღვრები, თავისთავად შეზღუდულია. რადგან ერთადერთი, რაზეც არ ვრცელდება აზრის გამოხატვის თავისუფლება, არის ძალადობისკენ, სიძულვილისკენ ან რასიზმისკენ მოწოდებები და წაქეზება. რიადის აზრით, რადგან ის, რაც იბტისამ ლაგარმა გამოხატა, ამ ჩარჩოებიდან არ გადის, მაროკოს მიერ რატიფიცირებული საერთაშორისო კონვენციების თანახმად, ის აზრის გამოხატვის თავისუფლებით არის დაცული.
უფლებები არ არის იერარქიული, ისინი გლობალური და განუყოფელია
„ჩვენ მაშინაც კი არ მივიჩნევთ, რომ იბტისამე ციხეში უნდა იყოს, თუ მას ბრალს სდებენ ისეთ რამეში, რაც მაროკოს კანონებით ისჯება. ყველაფერი, რაც მან გააკეთა, არის ის, რომ მშვიდობიანად გამოხატა თავისი იდეა. მიუხედავად იმისა, ვეთანხმებით თუ არა მას, ის არ უნდა იყოს ციხეში“, – დასძენს ხადიჯა რიადი.
რიმ აკრაჩე იმედოვნებს, რომ ეს ხელს შეუწყობს ამ საკითხებზე დებატების გააქტიურებას, რომლებიც აკრძალულად მიიჩნევა: „ჩვენ უნდა განვაახლოთ დებატები მაროკოს მიერ ხელმოწერილი და რატიფიცირებული კონვენციების შესახებ. კერძოდ იმის თაობაზე, აქვთ თუ არა მათ პრიორიტეტი სისხლის სამართლის კანონმდებლობაზე? უნდა გავაუქმოთ თუ არა ამ ეტაპზე ეს კანონები, რადგან ისინი ვერ უზრუნველყოფენ აზრის გამოხატვის თავისუფლებას?“.
თავის მხრივ, ხადიჯა რიადი აცნობიერებს, რომ მაროკოს საზოგადოებაში რელიგიური საკითხები მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილისთვის პრიორიტეტული არ არის: „ჩვენ ყოველთვის ვიცავდით რელიგიის თავისუფლებას, აზრის გამოხატვის თავისუფლებას, სეკულარიზმს, სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნას. მაგრამ ამჟამად ეს არ არის პრიორიტეტი, რადგან არსებობს უფრო მწვავე, მაგალითად, სიღარიბის პრობლემა, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების არარსებობის პრობლემები, მარგინალიზაცია და ა.შ. ამიტომ, მსგავსი თემა ელიტის თემად გვეჩვენება, რომელიც შორს არის იმ ადამიანების ყოველდღიური ტანჯვისგან, რომლებსაც ჩვენც ვუჭერთ მხარს. მაგრამ უფლებები არ არის იერარქიული. ისინი გლობალურია, ისინი განუყოფელია. ამიტომ ჩვენ პრინციპულად ვიცავთ იბტისამეს“.