პოპულარული თურქი მწერალი, ლიტერატურაში ნობელის პრემიის ლაურეატი ორჰან ფამუქი მიიჩნევს, რომ თურქეთი ტერორზე დამყარებულ რეჟიმს უახლოვდება. მისივე თქმით, ამ ქვეყანაში აზრის თავისუფლება აღარ არსებობს და თურქეთი უფრო შორდება კანონზე დაფუძნებულ სახელმწიფოს.
„თურქეთში ციხეში ხვდებიან ისინი, ვინც საკუთარ თავს მთავრობის უმნიშვნელო კრიტიკის უფლებასაც კი აძლევს“, – წერს ფამუქი. საუბარია თურქეთში ცნობილი ჟურნალისტის აჰმეთ ალთანისა და მისი ძმის, ეკონომისტ მეჰმედის დაკავებაზე.
ვის ამზადებენ ერდოღანის შემცვლელად და გაიზიარებს თუ არა ერდოღანი ფეთჰულა გიულენის დევნილობის გზას? ამის შესახებ For.ge-ს ექსპერტი ახლო აღმოსავლეთის საკითხებში სოსო ზაალიშვილი ესაუბრა.
ფიქრობთ, რომ მწერლის სიტყვას ფასი არ ექნება თურქეთში და ერდოღანის დასაცავად დარაზმულ საზოგადოებას ორჰანფამუქის ნათქვამიც არ გამოაფხიზლებს – „თურქეთი ტერორზე დამყარებულ რეჟიმს უახლოვდება“?
– არ ვიტყოდი, თურქეთი ტერორზე დამყარებულ რეჟიმს უახლოვდება-თქო. უფრო სწორია, ვთქვათ, რომ თურქეთში ყოველთვის იყვნენ ჯიჰადის მხარდამჭერი სხვადასხვა ეროვნების ელემენტები. ეს კარგად ჩანდა 1994-96 წლებში, ასევე, მოგვიანებითაც. უფრო მეტიც, თურქეთში რამდენიმე ტერორისტული ორგანიზაციის შტაბ-ბინაა. შემიძლია დაგისახელოთ ჩეჩნეთის რესპუბლიკისა და, ასევე, ტერორისტული ორგანიზაცია „ჰამასის“ წარმომადგენლობა. ახლა უკვე, ჩვენდა სამწუხაროდ, საკმაოდ კარგი ურთიერთობა ჩამოუყალიბდა თურქეთის ხელისუფლებასა და ირანის რეჟიმს. ირანი დღემდე რჩება ტერორიზმის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ დამფინანსებლად. აქედან გამომდინარე, თურქეთი წარმოადგენს საფრთხეს მსოფლიო უსაფრთხოებისთვის, სწორედ ეს არის ერთ-ერთი მიზეზი, რომ თურქეთის ხელისუფლებას არ აქვს წარმატებული მოლაპარაკებები ევროკავშირთან ამ ქვეყნის ევროკავშირში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით. თურქეთიდან მომავალი საფრთხე ადრე უფრო არ ჩანდა, რადგან იმავე 1994-96 წლებში თურქეთის სახელმწიფო დასავლეთის მყარ პარტნიორად ითვლებოდა და მაშინდელი დაპირისპირება რუსეთთან გამომდინარეობდა სწორედ დასავლეთის პოზიციიდან, ასევე, თავად რუსეთში არსებული პრობლემებიდანაც.
მაშინ ელცინი იყო პრეზიდენტი და რუსეთი სასტიკად არეული ქვეყანა იყო. ის, რაც ჩრდილო კავკასიაში ხდებოდა, არ იყო მარტო დასავლეთის ან თურქეთის მიერ ინსპირირებული. ჩრდილო კავკასიაში პროცესები თავად რუსეთის შეცდომების გამო დაიწყო. თორემ 1989 წელს დუდაევი სულაც არ აპირებდა ჩეჩნეთის დამოუკიდებლობას და 1994 წელს, როცა ომი დაიწყო, რუსებს ჯარი რომ არ შეეყვანათ, ჩეჩნეთი სულაც არა პირებდა რუსეთისგან გამოსვლას. სადღაც 2008 წლიდან, როცა ობამა გახდა აშშ-ის პრეზიდენტი, სიტუაცია შეიცვალა და „არაბული გაზაფხულის“ გეგმამ დაიწყო მუშაობა. „არაბულ გაზაფხულში“ თურქეთს ერთ-ერთი მთავარი როლი მიენიჭა, როგორც ამერიკის სტრატეგიულ პარტნიორს ახლო აღმოსავლეთში და განელდა ურთიერთობები ისრაელთან. ობამამ მუსლიმანურ ქვეყნებზე გადაიტანა აქცენტი.
თურქეთში დიდი ცვლილება არ მომხდარა, ამ ქვეყანაში, ევროპული და ამერიკული გაგებით, დემოკრატია არასოდეს ყოფილა. როდესაც ქვეყანაში ოთხჯერ სამხედრო გადატრიალება ხდება, რომელ დემოკრატიაზეა საუბარი?! აღმოსავლეთის ქვეყნებში ამერიკული და ევროპული დემოკრატია, პრაქტიკულად, არც არის. მათი შემეცნება აბსოლუტურად განსხვავებულია. ამ დემოკრატიამ არ იმუშავა არც სირიაში, არც ლიბიაში და არც – არსად. შეიძლება, მუსლიმანურ ქვეყანაში რაღაც შეიცვალოს, ისეთი ველური წესებით აღარ ხდებოდეს გასამართლება, თუმცა იმავე საუდის არაბეთში, რომელიც სპარსეთის ყურეში აშშ-ის ყველაზე გამორჩეული პარტნიორია, დღემდე შარიათის სასამართლოა და ხალხს ხელსა და ფეხს აჭრიან ქურდობისთვის. ჩემი აზრით, ამერიკული დემოკრატია კიდევ უფრო მაღალი ხარისხისაა, ვიდრე ევროპული, მაგრამ აღმოსავლური დემოკრატია სულ სხვა რამეა.
დასავლეთმა საერთოდ ვერ მოახდინა გავლენა თურქეთზე?
– დასავლეთი თურქეთზე ვერც იქონიებს გავლენას, რადგან ნატოს წევრ ქვეყნებს შორის თურქეთი ერთ-ერთი ყველაზე უფრო დიდი სამხედრო კონტინგენტის მქონე ქვეყანაა. დასავლეთს უზარმაზარი თანხა აქვს თურქეთის სამხედრო პოტენციალის (და არ მარტო სამხედრო, არამედ სამეცნიერო პოტენციალისა და ეკონომიკის) განვითარებაში გადახდილი. წარმოიდგინეთ, როცა 40 წლის განმავლობაში ევროპა და ამერიკა თურქეთში ინვესტიციებს ახორციელებდნენ, ახლა უცებ ვერ გამოვლენ და ვერ იტყვიან, შეგვეშალა და ამ ქვეყანაში ინვესტიცია არ უნდა ჩაგვედოო, რადგან ეს საკუთარი ხალხის თვალში წამგებიანი იქნება. თურქეთისთვის გაღებული ფული ხომ გადასახადების გადამხდელთა ფული იყო. ჰაერიდან არ გაჩენილა ეს ფული. ერდოღანთან ახლა მიდის მოლაპარაკებები, რომ არც მწვადი დაწვან, არც შამფური. იგივე სიტუაციაა რუსეთთან მიმართებით. რუსებს ძალიანაც არ უნდოდათ ერდოღანთან კარგი ურთიერთობის დამყარება, მაგრამ თურქეთი ძლიერი ქვეყანაა.
შესაძლოა, ერდოღანს დასავლეთთან ვაჭრობისთვისაც სჭირდებოდა რუსეთთან ურთიერთობის დალაგება.
– რა თქმა უნდა, ერდოღანმა რუსეთთან დაახლოება ვაჭრობისთვისაც გამოიყენა. საერთოდ, აღმოსავლური დიპლომატია განსხვავდება დასავლური დიპლომატიისგან და ამის ისტორიული მაგალითი მრავალია. შიიტებმა და სუნიტებმა, თურქეთმა და ირანმა ახლა უკვე რაღაც საერთო ნიშნული იპოვეს და აქ საუბარია სწორედ ატომურ ტექნოლოგიებზე, რომელიც ირანს აქვს. ამის შესახებ ჯერ კიდევ ოთხი წლის წინ დავწერე ამერიკაში. ვამბობდი, რომ არსებობდა თეორიული შესაძლებლობა, თურქეთისა და ირანის ინტერესები ერთმანეთს დამთხვეოდა. ეს არის სწორედ ატომური ტექნოლოგიები და ეკონომიკური ინტერესები ირანული ნავთობის თურქეთის ტერიტორიაზე გატანის თვალსაზრისით, რომლის გეგმაც ჯერ კიდევ 1996 წელს არსებობდა.
იყო ასეთი ჩეჩენი მილიარდერი ხოჯ-ახმედ ნუხაევი, რომელმაც შევარდნაძის ახლო ნათესავთან – ცეზარ შევარდნაძესთან ერთად საქართველოში „კავკასიური ბაზარი“ დააფუძნა, რომლის მიზანიც კავკასიური ეკონომიკის წინა პლანზე წამოწევა იყო. ბაქო-ჯეიჰანზე მაშინ სად იყო საუბარი? პირველად სწორედ მაშინ გაჩნდა ტრანსკავკასიური ნავთობსადენების აშენების იდეა. ამ პროცესში მეც გახლდით ჩართული და მე ვიცნობდი ხოჯ-ახმედ ნუხაევს და მის წარმომადგენელს საქართველოში.
თუ არ მეშლება, რუსეთის გენერალურმა პროკურატურამ, ასლან მასხადოვთან ერთად, ხოჯ–ახმედ ნუხაევზე ძებნა გამოაცხადა.
– დიახ, მასზე გამოცხადებულია ძებნა. იძახიან იმასაც, თითქოს დაიღუპა, მაგრამ მეეჭვება. ერთი პერიოდი, იგი ისევ შეურიგდა პუტინს. სხვათა შორის, ხოჯ-ახმედ ნუხაევი მარგარეტ ტეტჩერის მეგობრადაც ითვლებოდა.
ერდოღანმა ალაჰს და საკუთარ ხალხს ბოდიში მოუხადა გიულენის გამო. თავის მხრივ, გიულენი თურქეთში განვითარებულპროცესებს კუდიანებზე ნადირობად აღიქვამს. ეს დაპირისპირება რაღაცამ უნდა შეაჩეროს, ვინ აღიქმება ერდოღანისშემცვლელად?
– თურქეთში ახლა ერდოღანის შემცვლელზეა საუბარი და ეს პროცესი სირიაში მიმდინარე მოლაპარაკებების პარალელურად წარიმართება. ერდოღანმა ისეთი რამ გააკეთა თურქეთში, რომ მას ხელისუფლებაში დიდხანს არ დატოვებენ. უბრალოდ, აქ საუბარია გარანტიებზე (ისევე, როგორც ბაშარ ალ ასადის მიმართ), რომ ერდოღანი ფიზიკურად არ გაანადგურონ. მოგეხსენებათ, ისლამურ სამყაროში სხვანაირად ხდება, კაცს რომ გადააგდებენ ხელისუფლებიდან, მას მთლიანად ანადგურებენ. ერდოღანის შემცვლელად ამერიკას მიაჩნია დავუთოღლუ, მაგრამ დავუთოღლუ რუსებს არ უნდათ.
ოსმალეთის იმპერიის აღდგენის თაობაზე დავუთოღლუს განცხადებები არც ჩვენთვისაა მისაღები. ის დაუფარავად ამბობს, რომ„დიახ, ჩვენ ახალი ოსმანები ვართ და ვალდებულნი ვართ, ვიზრუნოთ იმ ქვეყნებზე, რომლებიც ოდესღაც ოსმალეთის იმპერიასშეადგენდნენ“. საუბარია დაპყრობილ ტერიტორიებზე.
– დავუთოღლუ ჩვენთვის აღარ წარმოადგენს საფრთხეს. საერთოდ, დღევანდელ სიტუაციაში თურქეთი აღარ არის საფრთხე საქართველოსთვის. ზოგიერთ პოლიტიკურ ლიდერს მიაჩნია, რომ ეს საფრთხე კვლავაც არსებობს, მაგრამ, პრაქტიკულად, დღეს თურქეთს ჯარი აღარ ჰყავს. მთლიანად მოშლილია უსაფრთხოების სისტემები. უფრო მეტიც, სიტუაცია მსოფლიოში ისეთი სისწრაფით იცვლება, რომ ის, რაც გუშინ აქტუალური იყო, დღეს აღარ არის მნიშვნელოვანი.
თქვენ ამბობთ, რომ დასავლეთს სურს, ახალი პრეზიდენტი იხილოს თურქეთში, მაგრამ ადგილობრივი მოსახლეობა მიიღებს ამშეთავაზებას? მათ ხომ ერდოღანს მხარი დაუჭირეს და ამბოხებულებს გაუსწორდნენ? ისეთივე პროცესები ხომ არ დაიწყებათურქეთში, როგორც ლიბიაში, ეგვიპტეში და სხვაგან, სადაც ძალად თავს მოხვეული ლიდერები არ მიიღეს?
– ახლა სიტუაცია ასე აღარ განვითარდება, რადგან ცვლილებების იმ გზამ, რომელიც ამერიკამ ახლო აღმოსავლეთში განახორციელა, ფიასკო განიცადა. ამერიკელებსა და რუსებს შორის სირიაში სულ ახლახანს ხელმოწერილი ცეცხლის შეწყვეტის ხელშეკრულება ადასტურებს, რომ უკვე შეიცვალა პოლიტიკა. კერიმ მართლაც მაგრად იმუშავა ლავროვთან ერთად და მათ მიაღწიეს საერთო ფორმატს, როგორ უნდა მოგვარდეს სირიის კონფლიქტი. მათ ისლამური სახელმწიფოს განადგურების შესახებ ერთობლივი გადაწყვეტილება მიიღეს. ამას ემატება ისიც, რომ უკვე ყველასათვის ცხადია, რომ ჰილატი კლინტონი საპრეზიდენტო არჩევნებში ვეღარ გაიმარჯვებს და მთლიანად შეიცვლება ამერიკის კურსი. ავად გახდა ეს ქალი, ფილტვების ანთება აქვს, გონება დაკარგა და, ცხადია, ტრამპი გახდება პრეზიდენტი. ტრამპის შემთხვევაში კი, სრულიად შეიცვლება სიტუაცია.
რაკი ერდოღანის შემცვლელზეა საუბარი, ერდოღანი, ალბათ, გაიზიარებს ფეთჰულა გიულენის ბედს, მის დევნილობას?
– სწორედ მაგაშია საქმე, რომ ერდოღანის ხელისუფლებიდან წასვლის ისეთი მეთოდი უნდა მოინახოს, რომ მან არ გაიზიაროს გიულენის გზა. გაგდება, ჩამოგდება, მოკვლა მოსალოდნელი არ არის. თურქეთის ხელისუფლების ხავერდოვანი შეცვლა უნდა მოხდეს. სხვა შემთხვევაში, ერდოღანი არ წავა და ატეხავს სამოქალაქო ომს. ამიტომ ამერიკელები, რუსები, გერმანელები, ებრაელები ცდილობენ, მოძებნონ ერდოღანის ჩამოცილების ისეთი მეთოდი, რომ მისი ოჯახი არ ამოწყვიტონ, მისი მომხრეები ციხეში არ ჩასვან და არ დაალპონ, ფული არ დაკარგოს ამ კაცმა. თანაც, თურქეთის ხელისუფლებაში არ უნდა მოვიდეს ისეთი არაადეკვატური ადამიანი, როგორც ეს მოხდა სირიასა და ერაყში ისლამური სახელმწიფოს ჩამოყალიბების კვალდაკვალ. აქ იმდენად პიროვნებაზე არაა საუბარი, რამდენადაც იმაზე, რომ ერდოღანი არ უნდა შეიცვალოს რადიკალი პანთურქით, ან პანისლამისტით. თორემ ერდოღანი რომ უნდა წავიდეს, ეს ყველასთვის ცხადია. ერდოღანს მანდ ვინ დატოვებს, ბოლოს და ბოლოს, თურქეთი ნატოს წევრი ქვეყანაა და პრეზიდენტად არაადეკვატური პირი ჰყავთ. ტიპი შეურაცხადია, ის ჩვეულებრივი სააკაშვილია.
წყარო: for.ge