პარლამენტი დღეს სახალხო დამცველის ყოველწლიურ ანგარიშს მოისმენს. ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით 2015 წლის განმავლობაში არსებული მდგომარეობის შესახებ სახალხო დამცველი უჩა ნანუაშვილი ისაუბრებს.
ნანუაშვილმა დაახლოებით 1260 გვერდისგან შემდგარი დოკუმენტი პარლამენტს 31 მარტს წარუდგინა. ანგარიში ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტმა ორ ეტაპად განიხილა და ის დღეს პლენარულ სხდომაზე გავა.
როგორც ანგარიშშია აღნიშნული, კვლავ მაღალი იყო მოქალაქეთა მომართვიანობა სახალხო დამცველის ოფისში. 2015 წელს 7 ათასამდე განცხადება იყო დაშვებადად მიჩნეული, რაც სახალხო დამცველის შეფასებით, საგრძნობლად მაღალი მაჩვენებელია.
ანგარიშში პოზიტიურად არის შეფასებული სახელმწიფო უსაფრთხოების სფეროში განხორციელებული ცვლილებები, რომელიც შსს–დან სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის გამოყოფას ითვალისწინებდა, თუმცა აღნიშნულია, რომ ამ მიმართულებით კვლავ არაერთი გამოწვევა რჩება, მათ შორის უსაფრთხოების სისტემის სამოქალაქო მონიტორინგის მექანიზმის არარსებობა. ანგარიშში წინგადადგმულ ნაბიჯად არის მიჩნეული საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად ე.წ.ოდეერების ინსტიტუტის არსის შეცვლა, თუმცა აღნიშნულია, რომ საკანონმდებლო ცვლილების მიუხედავად, 2016 წლის მარტში, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში კვლავ გაჟღერდა ინფორმაცია უნივერსიტეტში ე.წ. ოდეერების არსებობის შესახებ. სახალხო დამცველი პარლამენტს მოუწოდებს, შექმნას დროებითი საგამოძიებო კომისია, რათა შეისწავლოს კანონში შესული ცვლილებების შემდეგ როგორ გრძელდება ე.წ. ოდეერების ინსტიტუტის გამოყენება, მათ შორის იმ უწყებებში, სადაც მათი მუშაობა კანონით გამოირიცხა.
სახალხო დამცველის შეფასებით, განსაკუთრებით საგანგაშო იყო იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში მიმდინარე მოსამართლეთა დაწინაურების და დანიშვნის გაუმჭვირვალე და ფორმალური პროცესი, რომელიც კანდიდატთა პროფესიული საქმიანობის სამართლიან და ობიექტურ შეფასებას არ ეფუძნებოდა. როგორც დოკუმენტშია ნათქვამი, სახალხო დამცველმა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს არაერთხელ მიმართა, დაეწყო დისციპლინური დევნა იმ მოსამართლეთა მიმართ, რომელთა მხრიდანაც საქმეების განხილვის დროს პროცედურული ნორმების უხეში დარღვევები იკვეთებოდა, თუმცა მიმართვები ადეკვატური რეაგირების გარეშე რჩებოდა.
ანგარიშის მიხედვით, იმის მიუხედავად, რომ პატიმართა წამება და არასათანადო მოპყრობის ფაქტები მთავარ გამოწვევას აღარ წარმოადგენს, წამების, არაადამიანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის შესახებ მსჯავრდებულთა ათასობით საჩივარი კვლავ გამოძიების რეჟიმშია და ერთეული საქმეების გარდა, შედეგი ადამიანის უფლებათა ამ სისტემური დარღვევის ფაქტებზე არ დამდგარა.
სახალხო დამცველი აღნიშნავს, რომ საანგარიშო პერიოდში კვლავ პრობლემად რჩებოდა პოლიციასა და პენიტენციურ დაწესებულებებში არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო შემთხვევების ეფექტური გამოძიების უზრუნველყოფა. მისივე შეფასებით, არსებითი ხასიათის ხარვეზებია პატიმართა სხეულზე არსებული დაზიანებების ხასიათის და წარმომავლობის სათანადო დოკუმენტირებისა და შესაბამისი რეაგირების თვალსაზრისით – საგამოძიებო ორგანო, ხშირ შემთხვევაში, ვერ ახერხებს სათვალთვალო კამერების ჩანაწერების ამოღებას, ვინაიდან ეს ჩანაწერები არ ინახება გონივრული ვადით. ანგარიშის თანახმად, პენიტენციურ დაწესებულებებში მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება პატიმართა შორის ძალადობის პრევენცია, ციხის კრიმინალური სუბკულტურის ზეგავლენის წინააღმდეგ ქმედითი ზომების მიღება და წესრიგის დაცვა, რაც სხვა ფაქტორებთან ერთად, განპირობებულია დაწესებულებებში პატიმართა რეაბილიტაციისა და რესოციალიზაციისკენ მიმართული აქტივობების სიმწირით.
სახალხო დამცველის შეშფოთებას იწვევს ის გარემოება, რომ პატიმრობაში მყოფი ბრალდებულების კავშირი გარესამყაროსთან უკიდურესად შეზღუდულია, რაც უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს ეწინააღმდეგება.
ანგარიშის თანახმად, წინა წელთან შედარებით შემცირებულია პატიმართა გარდაცვალების, მათ შორის, სუიციდის შემთხვევები.
2015 წელს 2014 წელთან შედარებით გაიზარდა პოლიციის თანამშრომლების მიერ არასათანადო მოპყრობის ფაქტების გამოძიების შესახებ მთავარ პროკურატურაში გაგზავნილი სახალხო დამცველის წინადადებების რაოდენობა. სახალხო დამცველის შეფასებით, წამებისა და სხვა არასათანადო მოპყრობის მაღალ რისკებს ასევე ადასტურებს სპეციალური პრევენციული ჯგუფის მიერ შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოებში ჩატარებული კვლევაც.
სახალხო დამცველს მიაჩნია, რომ 2015 წელს მწვავედ იდგა პოლიციის მიერ დაკავებული პირების მიმართ არასათანადო მოპყრობის საკითხი და შეშფოთებულია იმ ფაქტით, რომ უმეტეს შემთხვევებში, განმცხადებელთა ახსნა-განმარტებებში იკვეთება ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობისთვის პოლიციის თანამშრომელთა წინასწარი, მიზანმიმართული მზადება და მისი განხორციელება, აღიარებითი ჩვენების მიღების მიზნით, რაც წამების დანაშაულის მაკვალიფიცირებელი ნიშანია.
“განსაკუთრებით შემაშფოთებელია ზოგიერთი განმცხადებლის სხეულზე არსებული დაზიანებების ლოკალიზაცია და ხასიათი, ასევე ის ფაქტი, რომ მიღებული დაზიანებების გამო აუცილებელი გახდა რამდენიმე მათგანის სამოქალაქო სტაციონარულ სამკურნალო დაწესებულებაში გადაყვანა. განსაკუთრებით საყურადღებოა ის გარემოება, რომ, რიგ შემთხვევებში, დროებითი მოთავსების იზოლატორში შესახლებამდე დაკავებულ პირებს ღამის გატარება პოლიციის სამმართველოში მოუწიათ. იზოლატორში შესახლებამდე დაკავებული პირების პოლიციის კონტროლის ქვეშ ყოფნის ხანგრძლივობა, შესწავლილ შემთხვევებში, 5 საათიდან 23 საათამდე მერყეობს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ რიგ შემთხვევებში, დაკავების ოქმში მითითებული დაკავების ფაქტობრივი დრო არ ემთხვევა განმცხადებლის მიერ სახალხო დამცველის რწმუნებულებისათვის დასახელებულ დროს“, – აღნიშნულია სახალხო დამცველის მიერ მომზადებულ დოკუმენტში.
ომბუდსმენი იმასაც აცხადებს, რომ წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის დანაშაულების გამოძიების და დამნაშავე პირთა პასუხისგებაში მიცემის კუთხით საქართველოს პროკურატურის საქმიანობა კვლავ არაეფექტურია. 2015 წლის განმავლობაში ისევ პრობლემად რჩებოდა სამართალდამცავთა მხრიდან, ასევე პენიტენციურ სისტემაში ჩადენილ დანაშაულებზე ჩატარებული გამოძიების ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის საკითხი, რაც სახალხო დამცველის განაცხადებით, ხაზს უსვამს უმოკლეს ვადებში დამოუკიდებელი საგამოძიებო მექანიზმის შექმნის აუცილებლობას, რომელიც სამართალდამცავთა მხრიდან, ასევე, პენიტენციურ დაწესებულებებში, წამების, არაადამიანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ფაქტებს გამოიძიებს.
როგორც ანგარიშშია აღნიშნული, არაერთი მოწოდების მიუხედავად, დღემდე უცნობია სახალხო დამცველის 2013–2014 წლების საპარლამენტო ანგარიშებში მითითებული გახმაურებული და საზოგადოებაში მაღალი ინტერესის მქონე სისხლის სამართლის საქმეების გამოძიების შედეგები. გამოძიების მიმდინარეობისა და პროგრესის შესახებ ინფორმაცია არ არის ხელმისაწვდომი დაზარალებული ოჯახების, დაინტერესებული პირებისა თუ ფართო საზოგადოებისათვის. სახალხო დამცველს მიაჩნია, რომ ამ მხრივ სამართალდამცავი უწყებების ქმედებები უფრო ეფექტური და გამჭვირვალე უნდა იყოს.
“ამ დრომდე კვლავ უცნობია სოფელ ლაფანყურთან, მდინარე ლოპოტას ხეობაში განვითარებული მოვლენების შესახებ მიმდინარე ოფიციალური გამოძიების შედეგები. კვლავ გრძელდება გამოძიება 2012 წლის 28 აგვისტოს ლოპოტას ხეობაში მომხდარ მოვლენებთან დაკავშირებით. გამოძიების მიმდინარეობისა და პროგრესის შესახებ ინფორმაცია არ არის ხელმისაწვდომი დაზარალებული ოჯახების, დაინტერესებული პირებისა თუ ფართო საზოგადოებისათვის. შესაბამისად, გამოძიება უნდა იქნეს მიჩნეული არაეფექტურად და სახალხო დამცველი სამი წლის შემდეგ განმეორებით მოუწოდებს პარლამენტს შექმნას დროებითი საგამოძიებო კომისია ამ მოვლენების შესასწავლად“, – ნათქვამია ანგარიშში.
სახალხო დამცველის ანგარიშის მიხედვით, 2015 წლის განმავლობაში მასშტაბური სახე მიიღო ადამიანების პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დარღვევამ. დაფიქსირდა წამების, არაადამიანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ამსახველი ვიდეო კადრების გავრცელებისა და საჯარო ჩვენების, ასევე, პირადი სატელეფონო კომუნიკაციის ამსახველი აუდიოჩანაწერების გავრცელების ფაქტები. სახალხო დამცველის შეფასებით, დაუსჯელობის სინდრომმა და მსგავსი დანაშაულის ფაქტებზე არაეფექტურმა გამოძიებამ გარკვეულწილად სტიმულირება მოახდინეს ახალი დანაშაულის, რამაც კულმინაციას 2016 წლის მარტში პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრების გავრცელებით მიაღწია.
სახალხო დამცველის ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში პრობლემად რჩება გენდერული თანასწორობის მიღწევა. კერძოდ, დაბალია ქალთა პოლიტიკური და ეკონომიკური აქტივობა. ამასთან, შემაშფოთებელია ქალთა მიმართ ძალადობისა და ოჯახში ძალადობის მასშტაბები, განსაკუთრებულ პრობლემას ფემიციდი წარმოადგენს. გარდა ამისა, ნიშანდობლივია ადრეულ ასაკში ქორწინების მაღალი მაჩვენებლები.
გამოწვევად რჩება ჰომოფობიური დამოკიდებულება ლგბტ პირთა მიმართ და სიძულვილის ნიადაგზე ჩადენილი დანაშაულების დროული და ეფექტური გამოძიება.
ვითარება კვლავაც საგანგაშო და შემაშფოთებელია ბავშვთა უფლებების დაცვის მდგომარეობის კუთხით. საანგარიშო პერიოდში კვლავ პრობლემურია ბავშვთა სიკვდილიანობისა და სიღარიბის მაღალი მაჩვენებელი, არასრულწლოვანთა ცხოვრების არასათანადო დონე, მიუწვდომელი სახელმწიფო ჯანდაცვის მომსახურება, ბავშვთა მიმართ ძალადობისადმი საზოგადოების ტოლერანტული დამოკიდებულება.
სახალხო დამცველის ანგარიშში მოხვდა პროექტ “პანორამა თბილისის“ მშენებლობის თემა. როგორც სახალხო დამცველი აცხადებს, მიუხედავად პროექტის მასშტაბებისა და გავლენისა დედაქალაქში არსებულ გარემოზე, გარდა იმისა, რომ არ საჭიროებს გარემოზე ზემოქმედების შეფასების ანგარიშის მომზადებას, ასევე, კანონმდებლობის თანახმად, მისი მშენებლობის ნებართვა მარტივი ადმინისტრაციული წესით გაიცა. შესაბამისად, საზოგადოების ჩართულობა მასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღების თაობაზე პრაქტიკულად არ არსებობდა, რაც სახალხო დამცველის შეფასებით, გაუმართლებლია და საერთაშორისო მოთხოვნების უგულებელყოფას წარმოადგენს.