ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) დიდი ხანია აცხადებს, რომ „მაიმუნის ყვავილისთვის“ სახელის შეცვლა სურს. ზოგიერთი ადამიანისთვის ეს სახელი შეიძლება შეურაცხმყოფელი იყოს (მაგალითად, ადამიანს “მაიმუნის” დაავადება აქვს). სხვები მიიჩნევენ, რომ ეს შეცდომაა, რადგან ეს დაავადება ძირითადად ადამიანიდან ადამიანზე ვრცელდება.
ჯანმომ აგვისტოში გამოაცხადა, რომ დაავადების სახელწოდების საკუთარი ვერსიის წარდგენა სპეციალურ ვებგვერდზე (აუცილებელია რეგისტრაცია) ნებისმიერ პირს შეუძლია. იგეგმება თავად ვირუსისთვის სახელის შეცვლაც, რომელსაც „მაიმუნის ყვავილის ვირუსი“ ჰქვია და დაავადებას სწორედ ის იწვევს.
დაავადებისთვის სახელის გადარქმევა ასე მარტივია?
მარტივი ნამდვილად არ არის, მაგრამ დიახ, შესაძლებელია. დაავადებების დასახელებაზე სწორედ ჯანმოა პასუხისმგებელი. ყველა სახელწოდება თავმოყრილია დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციაში, რომელიც ორგანიზაციის სპეციალისტების მიერ რეგულარულად ახლდება. სხვადასხვა მიზეზის გამო, ჯანმოს დაავადების სახელის ან მდგომარეობის შეცვლა შეუძლია. მაგალითად, ზემოთ ხსენებული პორტალის ახალ ვერსიაში ასპერგერის სინდრომი აღარ ფიქსირდება. თუმცა აქ არის აუტისტური სპექტრის აშლილობა, რომელიც მოიცავს მდგომარეობას და ამ უკანასკნელს ადრე სწორედ ასპერგერის სინდრომს უწოდებდნენ.
ასეთი შემთხვევა არც ისე ცოტაა. როგორც წესი, ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ რაღაცები უფრო მეტად ცხადი ხდება. მაგალითად, ორი დაავადება (ან უფრო მეტიც) რეალურად ძალიან მსგავსია და მათ შორის მკვეთრი ზღვრის გავლება შეუძლებელია ან პირიქით, ერთი სახელწოდებისთვის მიკუთვნებული სიმპტომები რეალურად სხვადასხვა მდგომარეობას ასახავს.
არის შემთხვევები, როდესაც დაავადებებს სახელწოდებები იდეოლოგიური მიზეზების გამო შეეცვალათ. მაგალითად, 2000-იან წლებში ექიმებმა თავიანთი ინიციატივით თქვეს უარი “რეიტერის სინდრომზე” და მას დღეს უკვე “რეაქტიულ ართრიტს” უწოდებენ. ამის მიზეზი იყო ის, რომ როგორც გაირკვა, ჰანს რეიტერი (ვინც ამ დაავადებას ეს სახელი უწოდა) ნაცისტურ გერმანიაში ჩატარებულ არაერთ არაეთიკურ და კრიმინალურ სამედიცინო კვლევაზე იყო პასუხისმგებელი. შესაბამისად, თუ დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის წინა ვერსიაში „რეიტერის სინდრომი“ ჯერ კიდევ ფიქსირდებოდა, ახალში ის აღარ არის. იმავე მიზეზების გამო, „ვეგენერის გრანულომატოზი“ გახდა „გრანულომატოზი პოლიანგიტიტით“.
სახელწოდების შეცვლის კიდევ ერთი მიზეზი სტიგმატიზაციისგან თავის დაღწევის სურვილია. მაგალითად, ჯანმო გვირჩევს, აღარ ვახსენოთ „ღორის გრიპი“, რადგან ამას ადამიანები შეცდომაში შეჰყავს გრიპის იმ სახეობასთან დაკავშირებით, რომელმაც 2009-2010 წლებში პანდემია გამოიწვია. ამის შედეგად, ზოგიერთმა ქვეყანამ ღორის ხორცის იმპორტსა და ექსპორტზე ყოველგვარი საფუძვლიანი მიზეზის გარეშე უარი თქვა ან დიდი რაოდენობით ღორი გაიგზავნა დასაკლავად, ისევ და ისევ – უმიზეზოდ.
1980 წელს მანიაკურ-დეპრესიულ ფსიქოზს (მანიაკური დეპრესია) ბიპოლარული აშლილობა უწოდეს. ამის მიზეზი იყო ის, რომ სახელწოდებაში არ ყოფილიყო სტიგმური სიტყვა – „მანიაკური“. 2015 წელს, ჯანმომ რეკომენდაციებიც კი გამოსცა იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა შეირჩეს ახალი ინფექციური დაავადებისთვის სწორი სახელწოდება.
და რა წესები არსებობს?
– სახელში უნდა იყოს აღწერილი, რომელი ორგანოა დაზიანებული ან რა სიმპტომებით ვლინდება დაავადება. მაგალითად, სახელწოდებაში „გასტრიტი“ „გასტრ“ – ბერძნულად „კუჭს“ ნიშნავს, ხოლო „რესპირატორული“ განიმარტება როგორც – „სასუნთქ გზებს რაც ეხება“.
– შესაძლებელია დამაზუსტებელი ზედსართავების გამოყენება. მაგალითად, რა ასაკში, რომელ სეზონზე ან როგორ გარემოში იჩენს თავს ესა თუ ის დაავადება და რა არის მისი მიზეზი (ბავშვობა, ტბა და სხვ).
– კარგია თუ სახელწოდება მოკლეა ან შეიძლება მოკლე აბრევიატურად იქცეს.
რა არ შეიძლება ამა თუ დაავადებას დაერქვას?
არ არის რეკომენდებული შემდეგი სიტყვების გამოყენება:
– ადამიანების სახელები (მაგალითად, კრეიტცფელდტ-იაკობის დაავადება);
– გეოგრაფიული დასახელება (დაავადება, რომელიც ებოლას ვირუსით არის გამოწვეული);
– ცხოველების, საკვების, პროფესიების, კულტურული მოვლენების, ადამიანთა ჯგუფების სახელწოდებები (ტკიპისმიერი ენცეფალიტი, ლეგიონელოზი);
– „დამაშინებელი“ ზედსართავები („მომაკვდინებელი“, „ფატალური“, „უცნობი“);
და რა შეიძლება ეწოდოს ახლა „მაიმუნის ყვავილს“?
ჯანმოს საკუთარი ვერსიები არ აქვს, მაგრამ ენთუზიასტებისგან რამდენიმე ვერსია უკვე მიიღო. შეთავაზებებს შორის არის sylvanpox 58 (sylvan – „ტყის“, pox- „ყვავილი“), რადგან „მაიმუნის ყვავილი“, სავარაუდოდ, ტყიდან მოდის და ის 1958 წელს აღმოაჩინეს. სხვა იდეებს შორის არის: „ადამიანის ახალი ყვავილი“ და OPOXID-22-ი („მაიმუნის ყვავილი“ ორთოპოქსივირუსებს მიეკუთვნება და ეს სახელწოდება ორთოპოქსივირუსული დაავადება 2022-ის აბრევიატურა იქნება).