საერთაშორისო ორგანიზაციები შეიძლება არ გაქრეს, მაგრამ მათი როლი და გავლენა იცვლება, მათ სიტყვებსა და ქმედებებს შორის უფსკრული იზრდება და ამ ყველაფერს არა მხოლოდ საერთაშორისო, არამედ შიდაპოლიტიკური მოვლენებიც განაპირობებს, აღნიშნავს ჰარი ტიიდო.
ერთხელ ვიღაცამ თქვა, რომ მსოფლიო სულ უფრო მეტად ემსგავსება უზარმაზარ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოს. არ მინდა ვაწყენინო ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაწესებულებებს, რომლებიც მნიშვნელოვან მიზანს ემსახურებიან, მაგრამ ძნელია იმის უარყოფა, რომ ბოლო დროს ჩვენ მსოფლიო წესრიგის, უფრო ზუსტად კი, იმ პრინციპების სწრაფი ეროზიის მოწმენი გავხდით, რომლებსაც ეს წესრიგი ეფუძნება.
ეს არ არის რაღაც უეცარი აფეთქების შედეგი, რომელმაც ყველაფერი ქაოსში ჩააგდო. უფრო მეტიც, ეს არის ნელი რღვევა, რომელიც წლებია გრძელდება. და თუ კიდევ უფრო ყურადღებით დავაკვირდებით, აღმოვაჩენთ, რომ ამ დაშლის ნიშნები ათწლეულების განმავლობაში შეიმჩნეოდა. უბრალოდ, მაშინ ისინი ასე ფართოდ არ იყო გავრცელებული და გამაფრთხილებელი ნიშნები გამონაკლისებად აღიქმებოდა. გვეგონა, რომ როგორც მსუბუქი გაციება ან კუნთის ხანმოკლე სპაზმი, მალე გაივლიდა. მაგრამ არ გაიარა. მდგომარეობა გაუარესდა.
დღევანდელ კონტექსტში, ამ პროცესის ერთ-ერთი მთავარი ამაჩქარებელი (საერთაშორისო წესრიგის დემონტაჟის კუთხით), როგორც ჩანს, აშშ-ის ადმინისტრაციის ქმედებებია. შეერთებული შტატები, ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, არსებული გლობალური სისტემის გარანტორად მიიჩნეოდა. მაგრამ ახლა ნათელი გახდა, რომ საერთაშორისო პოლიტიკაში აშშ-ის „ოდენა“ სიცარიელე გაჩნდა.
გასული საუკუნის მიჯნაზე, ადამიანებს ჯერ კიდევ სჯეროდათ, რომ საერთაშორისო წესრიგი ნიშნავდა წესების, ინსტიტუტებისა და ვალდებულებების სისტემას. დღეს ჩვენ ვცხოვრობთ სამყაროში, სადაც კანონები აღარ განსაზღვრავს დასაშვებობის საზღვრებს და საერთაშორისო ინსტიტუტებმა არა მხოლოდ ეფექტურობა, არამედ სიმბოლური წონაც დაკარგეს. ძალა კვლავ ხდება, ან უკვე გახდა დომინანტური ფაქტორი სახელმწიფოთაშორისო ურთიერთობებში. საერთაშორისო წესრიგი ერთ ღამეში არ გამქრალა; ის თანდათანობით დაიშალა კომპრომისების, გამონაკლისებისა და, ძალიან ხშირად, დუმილის მეშვეობით.
საერთაშორისო სამართალი ყოველთვის ეყრდნობოდა სახელმწიფოების კეთილ ნებას. თუმცა, ეს კეთილი ნება ათწლეულების განმავლობაში დეფიციტურია. ის მოვლენები, რომლებიც წესებს არღვევდა, კვლავ და კვლავ გამონაკლისად ან ანომალიად ფასდებოდა. ყოველთვის ივარაუდებოდა, რომ მსოფლიო წესრიგის დამრღვევებს პასუხს მოსთხოვდნენ და საჭიროების შემთხვევაში, შეთანხმებული პრინციპების მიხედვით დასჯიდნენ. მაგრამ უმეტესწილად, ეს არასდროს მომხდარა.
დიდი სახელმწიფოები ყოველთვის სარგებლობდნენ მეტი უფლებით, ხოლო პატარა ერები ნაკლებს უნდა დასჯერებოდნენ. შეხედეთ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს (ICC) გამოცდილებას: მისი საქმეების უმეტესობა აფრიკელ დესპოტებს ან ყოფილი სოციალისტური ქვეყნების ერთეულ ფიგურებს შეეხებოდა. ეს არის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რის გამოც გლობალური სამხრეთი გლობალურ დასავლეთს დისკრიმინაციაში ადანაშაულებს.
ახალი მაგალითები კიდევ უფრო თვალშისაცემია. ომის დანაშაულების ბრალდებით დაპატიმრების ორდერები გაიცა რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინსა და ისრაელის პრემიერ-მინისტრ ბენიამინ ნეთანიაჰუზე. თუმცა ყველამ იცის, რომ მიზერულია იმის შანსი, რომელიმე მათგანი ოდესმე ჰააგის საბრალდებო სკამზე აღმოჩნდეს.
უფრო მეტიც – არაერთმა ქვეყანამ, მათ შორის შეერთებულმა შტატებმა, რუსეთმა, ისრაელმა და რამდენიმე სხვა სახელმწიფომ, სასამართლოს წესდებასთან მიერთებაზე უარი თქვა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს ქვეყნები არ აღიარებენ სასამართლოს უფლებამოსილებას, გაასამართლოს მათი მოქალაქეები. ამ კლუბს ახლა უნგრეთიც შეუერთდა, რომელმაც, ისრაელის პრემიერ-მინისტრის ვიზიტის წინ, რომის სტატუტიდან გასვლის შესახებ გააკეთა განცხადება.
კიდევ უფრო შორს მიდის სასამართლოსადმი შეერთებულმა შტატების დამოკიდებულება. სასამართლოს დაარსებიდან მალევე, 1998 წელს, კონგრესმა მიიღო კანონი, რომელიც ცნობილია როგორც „ჰააგაში შეჭრის აქტი“. ის პრეზიდენტს ანიჭებდა უფლებამოსილებას, ყველა საჭირო საშუალება გამოეყენებინა აშშ-ის მთავრობის ოფიციალური პირების გასათავისუფლებლად, თუ მათ სასამართლოს განკარგულებით დააკავებდნენ. ასე რომ, საერთაშორისო სტრუქტურების ძირის გამოთხრა და მათი ავტორიტეტის იგნორირება ახალი მოვლენა არ არის.
აღსანიშნავია, რომ ავტორიტარული რეჟიმებიც კი გრძნობენ საჭიროებას, თავიანთი ქმედებები საერთაშორისო სამართლის ფარგლებში გაამართლონ. რუსეთი ბევრს ეცადა, რომ უკრაინის წინააღმდეგ თავისი სრულმასშტაბიანი აგრესია სამართლებრივ ჭრილში წარმოეჩინა. ანალოგიურად, „ჰამასი“ ისრაელზე განხორციელებული ტერორისტული თავდასხმის გამართლებას სამართლებრივი არგუმენტებით ცდილობდა.
ისრაელი არაერთხელ იშველიებდა საერთაშორისო სამართალს ღაზაზე თავისი ფართომასშტაბიანი თავდასხმების გასამართლებლად. მდინარე იორდანეს დასავლეთ სანაპიროზე დასახლებების შექმნის გზით, ის ათწლეულების განმავლობაში უგულებელყოფდა გაერო-ს რეზოლუციებს. ეს ადასტურებს, რომ საერთაშორისო სამართალი, თავისი არსით, მოსახერხებელი სიტყვათწყობაა, რომელიც ხშირად კარგავს კავშირს რეალობასთან.
რასაც ახლა ვხედავთ, სავარაუდოდ, ბუნებრივი პროცესია, რომელიც, უბრალოდ, უარყოფითი მიმართულებით მოძრაობს. არცერთი კანონი, მათ შორის საერთაშორისო სამართალი, არ არის ქვაზე ნაკვეთი. ყველაფერი გარემოებებთან ერთად იცვლება. შესაძლოა, ჩვენ, უბრალოდ, ისეთ ისტორიულ ფაზაში ვართ, სადაც სახელმწიფოები უბრუნდებიან ძალაუფლების პრინციპებს, რომლებიც კაცობრიობის ისტორიის უმეტეს პერიოდში იყო გაბატონებული. ოღონდ, ეს ძალაუფლება ახლა ბევრად უფრო დამანგრეველ და საშიშ დონეზე ხორციელდება.
ეს მსოფლიო წესრიგში ცვლილებაზე მიუთითებს. საერთაშორისო ორგანიზაციები შეიძლება არ გაქრეს, მაგრამ მათი როლი და დანიშნულება შეიცვლება, სიტყვებსა და საქმეებს შორის უფსკრული გაიზრდება და ამ ცვლილებებს არა მხოლოდ საერთაშორისო, არამედ შიდაპოლიტიკური მოვლენებიც განაპირობებს.
დემოკრატიაზე საუბრისას, რუსეთის ხსენებას აზრიც არ აქვს. მაგრამ ახლა სწორედ აშშ-ის ადმინისტრაციაა ის, რომელიც საკუთარ დემოკრატიულ სისტემას ანგრევს. ქვეყანა, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში დასავლური დემოკრატიული წესრიგის საყრდენად მიიჩნეოდა, ამ როლზე პრეტენზიას ვეღარ აცხადებს. ეს კონცეფცია შეიძლება დავივიწყოთ. შეერთებული შტატები აღარ არის გამოსავალი – ის სულ უფრო მეტად ხდება პრობლემის ნაწილი. დროა, ამას შევეჩვიოთ. რაც მალე, მით უკეთესი.
იმ დროს, როცა შეერთებულმა შტატებმა დაკარგა არა მხოლოდ დემოკრატიული სამყაროს, არამედ ფაქტობრივად მთელი საერთაშორისო სამყაროს ლიდერის როლი, ჩინეთი აღმავლობას განიცდის. როდესაც აშშ ტოვებს საერთაშორისო ორგანიზაციებს, ჩინეთი ცდილობს, ეს ინსტიტუტები საკუთარი ხედვის შესაბამისად გარდაქმნას. როდესაც აშშ ამცირებს მესამე სამყაროს განვითარებისთვის საჭირო დახმარებასა და მხარდაჭერას, ჩინეთი სწრაფად იკავებს მის ადგილს. ასე რომ, მსოფლიო, შესაძლოა, ახალი წესრიგისკენ მიემართება – ისეთისკენ, რომელიც ჩინური მოდელების მიხედვით ყალიბდება.
https://news.err.ee/1609889581/harri-tiido-of-the-collapsing-world-order