ვენეციის კომისიის წინასწარი დასკვნის შემდეგაც დაპირისპირებული მხარეების რიტორიკასა და განწყობებში არაფერი შეცვლილა. ახლა ოპოზიცია ცდილობს, დაგვარწმუნოს, რომ ვენეციამ ხელისუფლებას კანონპროექტი თავზე გადაახია. მკაცრი იყო შეფასებაში პრეზიდენტი მარგველაშვილიც: „ვენეციის კომისიისგან მივიღეთ მძაფრი კრიტიკა, რომელიც აბსოლუტურად მოსალოდნელი იყო“.
ხელისუფლებაც, თავის მხრივ, აცხადებს, რომ შენიშვნები მოსალოდნელი იყო და ის არც მძაფრია და არც კრიტიკული, არის მხოლოდ პროფესიული სახის შენიშვნები, რომელიც არც ბონუსების სისტემის არსებობას აკრიტიკებს და არც პრეზიდენტის არაპირდაპირი არჩევის წესის შემოღებას. ის მხოლოდ ამ სისტემების დახვეწას ითხოვს.
შეიძლება ითქვას, რომ ვენეციის კომისიამ გაღიმებული მაინც რადიკალურად განწყობილი ოპოზიცია დატოვა.
თავად ის ფაქტი, რომ პრეზიდენტმა ამ თემაზე სერიოზული კომენტარი არ გააკეთა და თემა გააშარჟა, ერთი მხრივ, იმის მანიშნებელიცაა, რომ ვენეციის კომისიის წინასწარმა დასკვნამ პრეზიდენტ მარგველაშვილის წუხილები და კრიტიკა არც პრეზიდენტის არჩევის წესთან და არც უშიშროების საბჭოსთან დაკავშირებით არ გაიზიარა.
„კონსტიტუცია, სამწუხაროდ, გახდა რამდენიმე კარგი სადღეგრძელოს შემცველი. ერთი არის გაუმარჯოს ნამდვილ ქართულ ოჯახს, გაუმარჯოს? გაუმარჯოს – ჩავწეროთ. მეორეა – არ გავყიდოთ ქართველობა! არ გავყიდოთ? – ჩავწეროთ. მესამეა – მოდი, ჩვენს ძმებს გაუმარჯოთ NATO-ში და ევროკავშირში. გაუმარჯოს? – მოდი, ეგეც ჩავწეროთ. დედმამიშვილებიც რომ მიგვეყოლებინა, რაღაცნაირად დაბალანსდებოდა ეს ყველაფერი…“
ახლა როცა ცნობილი გახდა ვენეციის კომისიის წინასწარი დასკვნა, რომელიც საკონსტიტუციო რეფორმის ძირითად მიმართულებებს იწონებს, პრეზიდენტის გადადგომაც დღის წესრიგიდან იხსნება. თუმცა, როგორც თავად მარგველაშვილმა განმარტა, ის არც ფიქრობდა გადადგომაზე:
„ჩემი პრეზიდენტობის განმავლობაში გადადგომაზე, რა თქმა უნდა, მიფიქრია და ეს ბუნებრივია, რადგან, როცა შენ გეგმავ მომავალ ნაბიჯებს, მათ შორის ყოველთვის არის ესეც, როგორც ექსტრაორდინარული ნაბიჯი. ამ ეტაპზე იმ სქემას, რომელიც იქნა წარმოდგენილი, რომ ჩემი გადადგომის პროცესით ინიცირება მოხდეს ამ სქემის, ასე ნათლად ვერ ვხედავ. მიმაჩნია, რომ ხელოვნური პროცესებით და იურიდიული გაჯანჯლებებით არ შეიძლება შედგეს პოლიტიკური პროცესი. თუ პროცესი მიდის კონკრეტული მიმართულებით, ჩვენ უნდა გამოვიდეთ, დავაფიქსიროთ ჩვენი პოზიცია და ყველამ ერთად შევქმნათ სწორი და უკეთესი გარემო. ჩემი აზრით, საქართველოს პრეზიდენტი, რომელიც არის ძალიან მაღალი წოდება და ტიტული, ადამიანმა უნდა მიიღოს არა რაღაცნაირი გვერდითი კარიდან და ხელოვნურად შექმნილი პროცესის შედეგად, არამედ ამ ტიტულს უნდა ატარებდეს სრულიად სამართლიანად, რაღაცა პოლიტიკური პროცესის შედეგად. გადადგომის თაობაზე ბევრჯერ მიფიქრია, როგორც მეტი სიკეთის მიღწევის საშუალებაზე, მაგრამ ამ შემთხვევაში – არა“, – განმარტა პრეზიდენტმა ინგა გრიგოლიასთან საუბარში.
თუმცა, ექსპერტების შეფასებები მაინც მძიმე რჩება. მათი თქმით, ვენეციის კომისიის შენიშვნები სერიოზულია და კონსტიტუცია სერიოზულ ხარვეზებს შეიცავს, პირველ რიგში, ბალანსის თვალსაზრისით – პრემიერ-მინისტრი თითქმის უძლეველი ფიგურა ხდება: მას არა მხოლოდ ულიმიტოდ შეუძლია მინისტრების გადაყენება – ადრე ხუთი მინისტრის გამოცვლის შემდეგ პრემიერს პარლამენტისგან ნდობის ახალი მანდატი სჭირდებოდა, ახლა ის პოსტს იმ შემთხვევაშიც შეინარჩუნებს, თუ პარლამენტი მას ბიუჯეტს არ დაუმტკიცებს.
ვენეციის კომისიის წინასწარ დასკვნაზე „პრაიმტაიმს“ საკონსტიტუციო კომისიის ერთ-ერთი წევრი თენგიზ შარმანაშვილი ესაუბრა:
– თუ გადახედავთ თუნდაც თქვენი გაზეთისთვის მიცემულ ჩემს ინტერვიუებს, გასაგები გახდება, რომ ვენეციის კომისიის ეს შენიშვნები ჩვენთვის მოულოდნელი არ იყო, პირიქით, მოსალოდნელიც იყო. განსაკუთრებით ეს ეხება ბონუსის სისტემას. ბერლინის კონფერენციიდანაც ჩანდა – პირდაპირ აზრი არ გამოუთქვამთ, მაგრამ მათი შეკითხვებიდან და დამოკიდებულებიდან გასაგები იყო – რომ ეს საკითხი გადახედვას მოითხოვდა. ყოველ შემთხვევაში, მე ასეთი აზრი შემექმნა.
მთავარი ის არის, რომ პარლამენტის თავმჯდომარემ კიდევ ერთხელ გაიმეორა, რომ ვენეციის კომისიის შენიშვნები გათვალისწინებული იქნება.
– თუმცა, გაიხსენეს ირაკლი კობახიძის განცხადება, დახურულ კარსმიღმა ექსპერტებთან რომ გააკეთა: თუკი არ იქნება მიღწეული კომპრომისი ბონუსების თემაზე, მაშინ დარჩება ძველი სისტემაო, რაც მაჟორიტარების შენარჩუნებას ნიშნავს…
– ეს მას არასოდეს უთქვამს. პარასკევს იყო პროექტის განხილვა და ყველას შეუძლია გადახვევა და ნახვა. კომიტეტის სხდომაზე ერთ-ერთმა დეპუტატმა უმრავლესობიდან თქვა, რომ არ უნდა ამოვიღოთ მაჟორიტარული სისტემა და შერეული სისტემა – ნახევრად მაჟორიტარული და ნახევრად პროპორციული – უნდა დარჩესო. ამას დაუყოვნებლივ მოჰყვა ირაკლი კობახიძის რეაქცია. მან თქვა, რომ ეს არის ძალზე პრინციპული საკითხი და არის რეფორმის მთავარი ხერხემალი. პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა აუცილებელია და ის ამისთვის ბოლომდე იბრძოლებს.
– თუმცა, ეს საკითხი კენჭისყრაზე დადგება და არის გარანტიები, რომ მაჟორიტარები ამ ცვლილებას მხარს დაუჭერენ?
– მე არა ვარ დეპუტატი და გარანტიების მექანიზმებზე ვერაფერს მოგახსენებთ. შემიძლია, მხოლოდ იმედი გამოვთქვა, რომ პარლამენტის ხელმძღვანელობას აქვს მაღალი ავტორიტეტი და ისინი შეძლებენ მხარდაჭერის მოპოვებას. არცერთი ისეთი პარტია არ არის, სადაც ყველას ერთნაირი შეხედულებები აქვს, პარტიული დისციპლინის საკითხმა უნდა იმუშაოს და როგორც პარტიის მმართველი ორგანოების უმრავლესობა გადაწყვეტს, ისე უნდა იქნეს მიღებული.
– თუმცა, მაჟორიტარები რატომ უნდა დაექვემდებარონ რომელიმე პარტიის დისციპლინას?
– თუ უმრავლესობის წევრი ხარ და პოლიტიკას მასთან ერთად ატარებ, მაშინ რეფორმის ძირითადი მიმართულებებიც უნდა გაიზიარო და გადაწყვეტილებას მხარი დაუჭირო. აქ მნიშვნელოვანი ის კი არ არის, პარტიის მანდატი ჯიბეში გიდევს თუ არა, არამედ ის, უმრავლესობის წევრი ხარ თუ არა. თუ ხარ, მაშინ ძირითადი პრინციპები უნდა გაიზიარო… როგორც გითხარით, არ ვიცი, გარანტიების როგორი მექანიზმი მოქმედებს, თუმცა, იმედს გამოვთქვამ, რომ საერთო სულისკვეთებიდან გამომდინარე იქნება მიღებული გადაწყვეტილება.
– რაც შეეხება ბონუსების სისტემას, იქ საუბარი იყო ზედა ზღვრის დაწესებაზე, თითქოს არის ამაზე შეთანხმება მიღწეული…
– ამ თემაზე ბერლინშიც იყო ლაპარაკი და ირაკლი კობახიძემ მაშინაც განაცხადა, რომ ყველა თეორიული შანსი იმისა, რომ საკონსტიტუციო უმრავლესობა პოზიციების გამაგრებით იქნას მიღებული, უნდა გამოირიცხოს. ოპოზიციასაც უთხრა, რომ ის მზად არის, ახალ ფორმულირებაზე იმუშაოს. მაგრამ მაშინ ყველა ვენეციის კომისიის დასკვნას დაელოდა. რატომღაც, ეგონათ, რომ დასკვნაში ეს სისტემა გამოცხადდებოდა რაღაც საშინელ მოვლენად, მაგრამ ეს ასე არ მოხდა. ვენეციის კომისიამ ითქვა, რომ ბონუსის სისტემა არ უნდა გახდეს ისეთი უმრავლესობის მოპოვების იარაღი, რომელიც არასამართლიანს გახდის თანასწორობის პრინციპს მანდატების განაწილების დროს. კიდევ ერთხელ გაიმეორა ირაკლი კობახიძემ, რომ ის მზად არის, ისაუბროს ამ სისტემის დახვეწაზე, რათა გამოირიცხოს ისეთი ტიპის უმრავლესობის შექმნა, რომელიც თანასწორობის პრინციპის დარღვევად შეიძლება იყოს აღქმული.
– თუკი ელოდებოდით ასეთ შენიშვნას, რატომ შეიტანეთ ის პროექტში?
– მოლოდინები და ხედვები იყო განსხვავებული. ზოგი მიიჩნევდა, რომ სადაც სიტყვა ბონუსი იქნებოდა, ვენეციის კომისია ამოჭრიდა ტექსტიდან… საბოლოო ჯამში, გადაწყდა, დაეტოვებინათ. მთავარი მაინც ის არის, რაც საბოლოო ვარიანტად ჩამოყალიბდება და კონსტიტუციაში დარჩება.
– რაც შეეხება ოჯახთან დაკავშირებულ შენიშვნას…
– ეს შენიშვნა არ ყოფილა, ითქვა მხოლოდ, დარწმუნდით, რომ ეს ჩანაწერი რაიმე დისკრიმინაციულს არ გამოიწვევს საქართველოშიო. ისინი იმედს გამოთქვამენ, რომ ეს ჩანაწერი რაიმე დისკრიმინაციულს არ შეიცავს.
– ჩანაწერი დარჩება?
– კი, დარჩება. ანტიდისკრიმინაციული კანონი უზრუნველყოფს, მათ შორის, ერთსქესიანთა უფლებებს. არ არის აუცილებელი ეს დაზუსტება კონსტიტუციაშიც მოხვდეს.
– რაც შეეხება სხვა სახის შენიშვნებს: პრეზიდენტის არაპირდაპირ არჩევის წესზე მას შენიშვნა ჰქონდა ხმოსნების შემადგენლობაზე…
– ეს უკვე დეტალებია. რაც მთავარია, ითქვა, რომ ირიბად არჩევა პრინციპულად სწორია. დანარჩენი დაიხვეწება და დაკონკრეტდება.
როცა ჩვენ მოვუწოდებდით ოპოზიციას და სხვებსაც, ვიმუშაოთ პროექტის გამართვაზეო, გვპასუხობდნენ, არა ვნახავთ, ვენეციის კომისია რას იტყვისო. როგორც ჩანს, ეგონათ, რომ ვენეციის კომისია ბონუსის სისტემაზე იტყოდა, ეს ასაკრძალია, პრეზიდენტის არაპირდაპირ არჩევის წესი საშინელებააო, მაგრამ ასე არ მოხდა და ეგებ ახლა მაინც გამოფხიზლდნენ. ზოგმა ბოიკოტი გამოაცხადა, ზოგიც თავიდანვე არ ჩაერთო პროცესში და ეგებ ახლა მაინც გამოფხიზლდნენ მონაწილე მხარეები და დასხდნენ პროექტს დასახვეწად.
– შენიშვნებს შორის მოხვდა უშიშროების საბჭო? პრეზიდენტი ირწმუნებოდა, რომ მისი შენარჩუნება პრეზიდენტთან აუცილებელია… ითქვა, რომ კონსტიტუცია პრეზიდენტს უფლებებს ართმევს…
– არა, გამორიცხულია. პირიქით, ბერლინში იყო საუბარი ზოგიერთი უფლების, მაგალითად, მოქალაქეობის მინიჭების, პრეზიდენტისთვის ჩამორთმევაზე. იყო სხვა უფლებებიც, რომელზეც ითქვა, რომ რესპუბლიკური მოწყობის ქვეყნებში ასეთი უფლებები პრეზიდენტს არ უნდა ჰქონდეს. თუმცა, კობახიძემ თქვა, რომ სჯობს, ეს უფლებები დარჩეს პრეზიდენტს და ეს არ გახდეს პოლიტიკური დავისა და დებატის საგანი.
– თუმცა, პრეზიდენტი ირწმუნებოდა, რომ უშიშროების საბჭოს გარეშე ჩამოიშლება თავდაცვა და რომ უცხოელი ექსპერტები ამ მოდელის შეცვლის წინააღმდეგი არიან, განსაკუთრებით ნატოს ექსპერტები…
– ნატოსთან და უცხოელ ექსპერტებთან აქტიური კონსულტაციები გვაქვს და მსგავსი არაფერი უთქვამთ. საპარლამენტო რესპუბლიკებში უშიშროების საბჭოები ამ ფორმით არ არსებობენ.
პ.ს. ახლა მთავარია, რამდენად ჩაერთვება პრეზიდენტი კონსტიტუციის პროექტის დახვეწაში, ან გაემგზავრება თუ არა ის ვენეციის კომისიის პლენარულ სხდომაზე, რომელიც 16 ივნისს არის ჩანიშნული. პარლამენტის თავმჯდომარე მიდის. ექსპერტები მიჩნევენ, რომ პრეზიდენტიც აუცილებლად უნდა წავიდეს და საკუთარი პოზიციები დაიცვას. თუმცა, ადმინისტრაცია ამ საკითხზე ბუნდოვან პასუხს იძლევა. დანამდვილებით ისიც არ არის ცნობილი, რა შენიშვნები გაუგზავნა მარგველაშვილმა ვენეციის კომისიას.
ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ პრეზიდენტი და ოპოზიციის ნაწილი კონსტიტუციას საკუთარი პოლიტიკური იმიჯისა და რეიტინგის ასამაღლებლად იყენებენ. არა მხოლოდ პრეზიდენტის შენიშვნები არ უნახავს არავის დოკუმენტის სახით, არამედ არც ის ვიცით, რა ხედვა აქვს საერთოდ მარგველაშვილს იმაზე, როგორი უნდა იყოს საქართველოს ახალი კონსტიტუცია.